کد مطلب:23776 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:20

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

دروغ مـصـلـحـت آمـيـز در اسلام چه حكمي دارد و آيا پيامبران و پيشوايان بزرگ چنين دروغي مي گفته اند ؟

دروغ ذاتا كار فوق العاده بدي است و بسياري از مشكلات و بدبختيها و نابسامانيهاي اجتماع كنوني ما بر اثر همين دروغ است . در بـعـضـي از بـيـاناتي كه از ائمه اهل بيت - عليهم السلام - رسيده , دروغ را كليد ساير گناهان شـمـرده انـد ولـي در عـيـن حـال در پاره اي از موارد استثنايي , پيش آمدهايي مي كند كه اگر انـسـان در آنـجا راست بگويد فتنه و فساد بزرگي برپا مي شود در حالي كه اگر راست نگويدآتش فـتـنه خاموش مي گردد ; مثلا , هرگاه ميان دو نفر اختلاف شديدي باشد و يكي ازآنها پشت سر ديگري بدگويي كند و ما هم بشنويم و بدانيم كه اگر در برابر سوالاتي كه مي شود راست بگوييم و بدگوييهاي او را فاش كنيم , آتش فتنه اي برپا مي شود كه ممكن است تلفات و خسارات مهمي به بـار آورد ; بـديـهـي است در چنين موردي راست گفتن كار غلطي است و هيچ عاقلي نمي تواند بگويد در چنين موردي هم بايد راست گفت , اين يك قانون مسلم عقلي است هرگاه فساد چيزي از اصلاح آن بيشتر باشد , ما بايد ازآن چيز بپرهيزيم . قـوانـيـن اسـلامي نيز اين حكم عقلي را تاييد نموده و در چنين موارد استثنايي , ازروي ضرورت دروغ گفتن را تجويز مي كند . ولي به دو موضوع بايد موكدا توجه داشت : نخست اين كه اين موضوع كاملا جنبه استثنايي دارد و جـز در شـرايـط خـاصي دروغ گفتن جايز نيست و نبايد عده اي موضوع دروغ مصلحت آميز را دستاويز كرده و بدون جهت و يا براي به دست آوردن منافع شخصي دروغ بگويند و اين عمل زشت را به نام اين كه مصلحت ايجاب كرده , مرتكب شوند . دوم ايـن كـه اسـلام بقدري به موضوع دروغ اهميت داده كه حتي در مواردي كه ضرورت ايجاب مي كند كه انسان دروغ بگويد , دستور توريه (1) داده است و در ميان دانشمندان و فقهاي ما اين فتوا مشهور است . مـنـظور از توريه اين است كه در موارد ضروري به جاي دروغ گفتن , جمله اي گفته شود كه شـنـونده به گمان خود از آن مطلبي استفاده كند در حالي كه منظور گوينده چيز ديگري بوده است ; مثلا : كسي از ما بپرسد آيا فلان كس درباره من چنين حرف بدي زده ؟ ما در جواب بگوييم : نه و منظورمان اين باشد كه به اين عبارت نگفته -اگر چه همان مطلب را به عبارت ديگر گفته است - ولي شنونده از كلمه نه چنين مي پندارد كه اصلا آن حرف درباره او گفته نشده است . اگـر در كـلـمـات پـيشوايان دين - به مقتضاي ضرورت و حفظ جان و مال مردم و جلوگيري از اختلافات و فتنه ها - دروغ مصلحت آميزي بوده باشد , حتما از قبيل توريه است كه دروغ محسوب نمي گردد . ايـن نكته هم ناگفته نماند , در مواردي كه وظيفه انسان توريه يا دروغ مصلحت آميزباشد , اگر راست بگويد گناه كرده و هر فسادي به وجود بيايد او مسوول است روشن است كه در آيات قرآن هـيچ گونه دروغ مصلحت آميز و توريه وجود ندارد , يعني درباره آيات و احكام الهي اصولا چنين ضرورتي مفهوم ندارد .

---

پاسخ به پرسشهاي مذهبي
مكارم شيرازي - ناصر و جعفر سبحاني 1 - تـوريـه بـر وزن توصيه سخني است كه دو معني دارد , گوينده از آن معني خاصي را كه حقيقت است اراده كرده و شنونده معني ديگري مي فهمد .